Τα αθώα θύματα του ελεύθερου εμπορίου
Του Noah Smith
Όταν ο κόσμος μιλά για τα οφέλη και τους κινδύνους από το εμπόριο, συνήθως αναφέρεται στην αγορά εργασίας. Και είναι λογικό, αφού το να χάσει κανείς τη δουλειά του έχει τεράστιο αντίκτυπο στη ζωή του. Ακόμη και εάν μπορείς να βρεις άλλη δουλειά, χρειάζεται χρόνος και χρήματα, και σου προκαλεί μεγάλο άγχος. Διαταράσσει τη ζωή σου και μερικές φορές, δεν μπορείς να βρεις μια δουλειά, τόσο καλή, όσο ήταν η προηγούμενη. Για αυτό και η πρόσφατη έρευνα από τους οικονομολόγους, David Autor, David Dorn και Gordon Hanson, που δείχνει πως το εμπόριο με την Κίνα πλήττει πολλούς Αμερικανούς εργαζόμενους, έκανε τόσο πάταγο (μπορούμε, όλοι, να φανταστούμε το άγχος, τον φόβο, την ταπείνωση και την απελπισία των εργαζομένων, των οποίων η καριέρα καταστράφηκε σε μία ημέρα, μένοντας εξαρτημένοι από την κοινωνική πρόνοια ή από μία δουλειά που πληρώνει τα μισά). Εάν ο Autor και οι άλλοι έχουν δίκιο, τότε το “σοκ της Κίνας” της δεκαετίας του 2000 μάλλον έβλαψε, παρά βοήθησε, τους περισσότερους εργαζομένους.
Οι υπέρμαχοι του ελεύθερου εμπορίου θα απαντήσουν, συχνά, ότι δεν είναι μόνο η αγορά εργασίας που επηρεάζεται από το εμπόριο. Πολλά από τα πράγματα που αγοράζουμε, από τηλεοράσεις και τηλέφωνα μέχρι τα παιχνίδια, τα ρούχα και τα τρόφιμα, συναλλάσσονται σε παγκόσμιες αγορές. Το άνοιγμα στο εμπόριο δεν μειώνει, πάντα, την τιμή των όσων αγοράζουμε, αλλά τείνει να καθιστά τα περισσότερα πράγματα λιγότερο ακριβά, με δύο τρόπους. Πρώτον, οι καταναλωτές αγοράζουν πράγματα από εταιρείες που κατασκευάζουν τα προϊόντα τους στο εξωτερικό με μικρότερο κόστος (μέρος αυτής της εξοικονόμησης μεταφράζεται σε χαμηλότερες τιμές για τον καταναλωτή). Δεύτερον, το εμπόριο επιτρέπει στις χώρες να στρέφουν την παραγωγή τους προς τις περισσότερο αποτελεσματικές δραστηριότητες, κάτι που επίσης τείνει να ωθεί τις τιμές χαμηλότερα.
Οι χαμηλότερες τιμές απαλύνουν κάπως – ας ελπίσουμε τελείως – τον πόνο των χαμηλών μισθών. Προσφέρουν, μάλιστα, και κάποια ανακούφιση για τους λίγους που είχαν την ατυχία να χάσουν τη δουλειά τους. Αυτός είναι ο λόγος που οι μικρότερες τιμές καταναλωτή είναι ένα από τα κυριότερα οφέλη που επικαλούνται οι υπέρμαχοι των πολιτικών ελεύθερου εμπορίου.
Αλλά υπάρχει μια παγίδα: Το εμπόριο δεν επηρεάζει όλες τις τιμές με τον ίδιο τρόπο. Κάποια προϊόντα καθίστανται πιο φθηνά, άλλα μετά βίας αλλάζουν, και κάποια άλλα μπορούν ακόμη και να ακριβύνουν. Εάν το εμπόριο δεν μπορεί να μειώνει τις τιμές των προϊόντων που αγοράζονται από ανθρώπους που χάνουν τη δουλειά τους, τότε το “χτύπημα” είναι διπλό για αυτή το τμήμα του πληθυσμού.
Ο οικονομολόγος Sergei Nigai, μεταδιδακτορικός ερευνητής στο ETH της Ζυρίχης, έχει αναπτύξει ένα μοντέλο που διαχωρίζει το εμπόριο σε τρόφιμα και σε αγαθά εκτός τροφίμων. Αυτό δείχνει ότι επειδή σε ολόκληρο τον κόσμο η παραγωγικότητα του αγροτικού τομέα διαφέρει σε μικρότερο βαθμό, από ό,τι η παραγωγικότητα σε άλλους τομείς, το εμπόριο τείνει να μειώνει την τιμή των βιομηχανικών αγαθών και εμπορικών υπηρεσιών περισσότερο από την τιμή των τροφίμων. Άσχημα τα νέα για τους ανθρώπους που ξοδεύουν το μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματός τους σε τρόφιμα – και αυτοί είναι η εργατική τάξη και οι φτωχοί.
Στην πραγματικότητα, στις ΗΠΑ, η “έκρηξη” εμπορίου από το 2000 είχε μικρή επίδραση στο κόστος των τροφίμων. Ιδού η εικόνα της αναλογίας των τιμών των τροφίμων προς το σύνολο των τιμών:
Ποιες τιμές έχουν πέσει; Των βιομηχανικών αγαθών -δηλαδή των ρούχων, των ηλεκτρικών ειδών, των αυτοκινήτων και των παιχνιδιών.
Αυτό παρέχει μερικό όφελος στους φτωχούς και τα λαϊκά στρώματα. Έχουν περάσει οι ημέρες που τα φτωχά παιδιά έπρεπε να μοιράζονται τα ρούχα τους ή να ξεπαγιάζουν τον χειμώνα, μην έχοντας ένα ζεστό παλτό να φορέσουν. Ο παππούς μου που ως έφηβος, στη διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης, δούλευε για να θρέψει την οικογένειά του και γέμιζε τα παπούτσια του με χαρτόνι, όταν φθείρονταν οι σόλες. Αυτά δεν συμβαίνουν πια, εν μέρει λόγω των φθηνών παπουτσιών από το εξωτερικό. Τα φτωχά παιδιά μπορούν να έχουν πολλά παιχνίδια και τα τηλέφωνα είναι τόσο φθηνά που οι περισσότεροι φτωχοί άνθρωποι μπορούν να τα αγοράσουν.
Ωστόσο, σε γενικές γραμμές, οι μειώσεις των τιμών ευνοούν περισσότερο τη μεσαία τάξη, από την εργατική τάξη και τους φτωχούς, επειδή εκείνοι που κερδίζουν περισσότερα, τείνουν και να ξοδεύουν μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματός τους σε αυτοκίνητα, τηλεοράσεις και έπιπλα, διαθέτοντας σχετικά λιγότερα σε τρόφιμα.
Εν τω μεταξύ, υπάρχει και ένας ακόμη τρόπος, με τον οποίο οι αλλαγές στις τιμές εξαιτίας του εμπορίου, μπορούν να βλάψουν τα λαϊκά στρώματα. Το εμπόριο ωθεί υψηλότερα τα εισοδήματα των πλουσιότερων τάξεων και η επακόλουθη ζήτηση τείνει να αυξάνει τις τιμές των πραγμάτων που δεν μπορούν να αποτελέσουν προϊόντα εμπορίας στο εξωτερικό, όπως είναι οι κατοικίες. Η εργατική τάξη και οι φτωχοί Αμερικανοί πληρώνουν μεγαλύτερο ποσοστό του εισοδήματός τους στο ενοίκιο. Και το ενοίκιο ολοένα και ανεβαίνει:
Επομένως, το εμπόριο με την Κίνα έπληξε σοβαρά την αμερικανική εργατική τάξη, από την άποψη της εργασίας και των μισθών. Αλλά τα οφέλη της κατανάλωσης διοχετεύτηκαν περισσότερο προς τη μεσαία και αστική τάξη. Από αυτό φαίνεται πόσο δύσκολο είναι να εξαλείψεις τις αναδιανεμητικές επιπτώσεις του διεθνούς εμπορίου. Δεν σηκώνονται το ίδιο όλες οι βάρκες όταν φυσήξει άνεμος, ενώ κάποιες μπορεί ακόμη και να βυθιστούν.