Γιατί το πετρέλαιο παρασύρει τις αγορές στην πτώση
Του Βασίλη Παζόπουλου
Τον τελευταίο καιρό οι επενδυτές του χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης βλέπουν τους κυριότερους μετοχικούς δείκτες να παρουσιάζουν μια ασυνήθιστα στενή συσχέτιση με την τιμή του πετρελαίου. Ειδικά ορισμένες ημέρες, ο S&P όχι μόνο ανεβοκατεβαίνει ανάλογα με την ανοδική ή καθοδική πορεία του πετρελαίου, αλλά παρακολουθεί την πορεία του με ακρίβεια δευτερολέπτου!
Πού οφείλεται αυτό το περίεργο φαινόμενο;
Οι πετρελαϊκές εταιρείες και η υπόλοιπη οικονομία
Η πετρελαϊκή βιομηχανία έχει περικόψει μεγάλο μέρος των δαπανών της, κάτι που έχει επίπτωση σε όλη την οικονομία. Περιορισμός σε παραγγελίες προμηθευτών, απολύσεις προσωπικού, μειώσεις μισθών είναι ορισμένοι από τους λόγους.
Τα 900 δισεκατομμύρια που δαπανήθηκαν από εταιρείες ενέργειας το 2014 αντιπροσώπευαν το 30% των παγκόσμιων κεφαλαιακών δαπανών, σύμφωνα με την Standard & Poor ‘s. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη συμβολή από κάθε άλλο τομέα. Στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, έχει ήδη μειωθεί από το 10% του ΑΕΠ στο 5%.
Έχουμε φτάσει στο σημείο να μιλάμε για αμερικάνικη –και κατά προέκταση παγκόσμια– οικονομία δυο ταχυτήτων. Στο επόμενο διάγραμμα έχουμε το σύνολο της βιομηχανικής παραγωγής στις ΗΠΑ.
(Με γκρι είναι σκιασμένες οι περίοδοι όπου υπήρξε ύφεση)
Στο παρακάτω διάγραμμα έχουμε ακριβώς τα ίδια στοιχεία, αν εξαιρέσουμε τις επιχειρήσεις του χώρου της ενέργειας. Η διαφορά είναι εμφανής!
Ο κρίσιμος ρόλος των αποθεμάτων
Η υποχώρηση της τιμής του πετρελαίου οφείλεται σχεδόν αποκλειστικά στην αύξηση της προσφοράς. Η παγκόσμια ζήτηση τα τελευταία χρόνια έχει μια σταθερά ανοδική πορεία, χωρίς εκπλήξεις. Το 2013 ήταν 91,9 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα, ενώ το 2014 ανήρθε στα 92,8 εκατομμύρια. Πέρυσι μάλιστα αυξήθηκε θεαματικά, φτάνοντας τα 94,5 εκατομμύρια.
Ωστόσο, για το 2015 μπορεί να αποδοθεί σε σημαντικό βαθμό στην αύξηση των αποθεμάτων. Τα επίπεδα των τιμών που κυμαίνεται τον τελευταίο καιρό από πολλούς θεωρήθηκαν σαν ευκαιρία για την απόκτηση και την αποθήκευση του.
Στην αύξηση των αποθεμάτων ή καλύτερα στη μη κατανάλωση τους συνετέλεσε ο ήπιος χειμώνας. Η χωρητικότητα των δεξαμενών αποθήκευσης έχει σχεδόν εξαντληθεί. Στις ΗΠΑ, όπου έχουν ακόμα λίγο χώρο διαθέσιμο, τα αποθέματα αργού πετρελαίου παραμένουν σε πρωτοφανή υψηλά επίπεδα, ειδικά για αυτήν την εποχή του έτους.
Άλλες χώρες που δεν διαθέτουν πολύ μεγάλες υποδομές για φύλαξη καυσίμων βλέπουμε να το αποθηκεύουν ακόμα και σε πλοία. Αυτός είναι και ο λόγος που ενώ οι ναυτιλιακές εταιρείες με φορτηγά πλοία ξηρού φορτίου περνάνε δύσκολες στιγμές, αντιθέτως για εκείνες που μεταφέρουν υγρά καύσιμα έχουν δημιουργηθεί ευκαιρίες.
Υπάρχει μια βάσιμη υποψία πως η χαριστική βολή που θα συντελέσει στην κατάρρευση της τιμής του πετρελαίου θα δοθεί από τη διαθεσιμότητα του χώρου αποθήκευσης. Αν εξαντληθεί, για κάθε βαρέλι που βγαίνει στην επιφάνεια θα πρέπει να υπάρχει ένα άλλο που θα πρέπει να καταναλώνεται άμεσα. Στο ενδεχόμενο να ξεπεραστεί αυτό το όριο, θα δούμε πανικόβλητους πωλητές και την τιμή να κατρακυλάει απότομα.
Η επάρκεια του αποθηκευτικού χώρου είναι ένας από τους βασικότερους λόγους που παρατηρούμε τόσο μεγάλη μεταβλητότητα στην τιμή του πετρελαίου. Όπως για παράδειγμα σε σχέση με τον χρυσό, όπου τα προβλήματα αποθήκευσης είναι πολύ περιορισμένα.
Αναγκάζονται να πουλήσουν
Μια θεωρία που ακούγεται λογική και εξηγεί σε κάποιο βαθμό τη συσχέτιση της τιμής πετρελαίου και S&P 500 είναι πως ορισμένα μεγάλα «πορτοφόλια» αναγκάζονται να πουλήσουν ορισμένες από τις κερδοφόρες επενδύσεις τους, προκειμένου να αντισταθμίσουν τις απώλειες που έχουν υποστεί.
Ειδικά όσοι προέρχονται από κράτη πλούσια σε πετρέλαιο ήταν ωφελημένοι εδώ και χρόνια από τις υψηλές τιμές του. Είναι λογικό να υποθέσουμε πως θα έχουν ακόμα μεγάλη έκθεση στις πετρελαϊκές διακυμάνσεις.
Ένας επιπλέον λόγος είναι πως, ανεξάρτητα από τις ζημιές, η αυξημένη μεταβλητότητα φοβίζει μια άλλη μερίδα επενδυτών, αυτή των πιο συντηρητικών. Επιδιώκουν να ρευστοποιήσουν τις μετοχές τους, προκειμένου να μειώνουν την έκθεση στον κίνδυνο ή απλώς αναβάλλουν τις τοποθετήσεις τους.
Όπως η φουρτούνα στη θάλασσα. Λειτουργεί αποτρεπτικά για τα ταξίδια.
Η νέα εποχή στο πετρέλαιο
Οι πετρελαιοπαραγωγές χώρες έχουν σηκώσει τα χέρια ψηλά. Έχοντας αποδεχτεί το γεγονός πως δεν μπορούν να ελέγξουν την τιμή, έχουν επιδοθεί στο κυνήγι του μεγαλύτερου μεριδίου αγοράς.
Αυτό που έχει αλλάξει είναι πως παλαιότερα, όταν οι παραγωγοί αποφάσιζαν τον περιορισμό των ρυθμών εξόρυξης, γνωρίζανε πως για αναπληρωθεί η ποσότητα που θα λείψει από την αγορά, θα χρειαστεί πολύς καιρός. Ο χρόνος μεταξύ της επένδυσης –της δέσμευσης δηλαδή του κεφαλαίου– και της παραγωγής ήταν 4 – 5 χρόνια.
Σήμερα αυτό δεν ισχύει. Υπάρχουν άμεσα διαθέσιμοι παραγωγοί να ρίξουν αμέσως στην αγορά οποιαδήποτε απαιτηθεί. Αυτό το γεγονός είναι που χαρακτηρίζει την νέα εποχή στο πετρέλαιο.
Κάποιοι είναι πρόθυμοι να πουλήσουν κάτω από το κόστος, προκειμένου να εξυπηρετήσουν τα δάνεια τους. Άλλοι έχουν την οικονομική δυνατότητα να περιμένουν, ελπίζοντας να πέσει περισσότερο το κόστος εξόρυξης όσο ωριμάζει η τεχνολογία.
Επιπλέον η πίεση στην τιμή του πετρελαίου θεωρείται πολύ πιθανό να ενταθεί το επόμενο διάστημα, καθώς ο τερματισμός των κυρώσεων στο Ιράν θα προσθέσει επιπλέον διαθέσιμες ποσότητες και θα εντείνει την υπερπροσφορά.
Ο κίνδυνος των χρεοκοπιών
Από τη μία η ανθρωπότητα απολαμβάνει σημαντικά μικρότερο κόστος ενέργειας, ικανό να τροφοδοτήσει την ανάπτυξη και να ανεβάσει το επίπεδο διαβίωσης. Από την άλλη, ετοιμάζεται να αποκαλύψει το σκοτεινό πρόσωπο των χρεοκοπιών και της διεθνούς αναστάτωσης.
Οι πετρελαϊκές εταιρείες δυσκολεύονται πλέον να βρούνε εγγυήσεις (collateral) για τα δάνεια τους, γιατί οι τράπεζες γίνονται όλο και πιο απρόθυμες να χρηματοδοτήσουν και άλλο τον κλάδο. Επιπλέον λόγος για τη διστακτικότητα είναι πως οι ελεγκτικές αρχές θα κρίνουν πιο αυστηρά την αξιοπιστία των δανείων σε αυτές τις εταιρείες.
Το παρακάτω διάγραμμα δείχνει τον αριθμό των εταιρειών που υποβάλλανε αίτηση χρεοκοπίας. Διακρίνουμε μια σταθερή αύξηση.
Οι επενδυτές με τη σειρά τους εμφανίζονται απρόθυμοι να στηρίξουν τις πετρελαϊκές επιχειρήσεις μέσω της έκδοσης ομολόγων. Δεν είναι παράξενο που δείχνουν αυξημένη αποστροφή, φοβούμενοι τον κίνδυνο αθέτησης πληρωμών, αν και το πραγματικό μέγεθος του προβλήματος δεν έχει κάνει αισθητή την παρουσία του ακόμα.
Γιατί δεν μειώνεται η παραγωγή
Υπάρχει το επιχείρημα που αναφέρει πως η πτώση της τιμής του πετρελαίου θα οδηγήσει σε κλείσιμο πηγών άντλησης. Συνεπώς θα μειωθεί η παραγωγή, άρα θα ανέβει η τιμή.
Θεωρητικά σωστό είναι το σκεπτικό, αλλά αυτήν την περίοδο διαψεύδεται στην πράξη. Μετά από ένα χρόνο χαμηλών τιμών του πετρελαίου, μόλις 0,1% εκατό της παγκόσμιας παραγωγής έχει περιοριστεί ως ασύμφορη!
Μια ανάλυση της Wood Mackenzie που δημοσιεύθηκε πρόσφατα αναφέρει ότι οι τιμές του πετρελαίου θα πρέπει να μειωθούν ακόμη περισσότερο –ή να παραμείνουν χαμηλά για πολύ καιρό ακόμα, για να μειωθεί η παγκόσμια παραγωγή.
Αυτό οφείλεται λόγω της ανθεκτικότητας της βιομηχανίας σχιστόλιθου των ΗΠΑ και επειδή πλούσιες σε πετρέλαιο χώρες, όπως η Ρωσία και η Βραζιλία, έχουν μειώσει το κόστος παραγωγής κυρίως από την υποτίμηση του νομίσματος τους. Μπορεί να εισπράττουν λιγότερα δολάρια, αλλά κερδίζουν περισσότερα αν τα υπολογίσουν με βάση το τοπικό τους νόμισμα!
Ακόμα και αν σταματήσουν την εξόρυξη κάποιοι, άλλοι είναι πρόθυμοι να πάρουν τη θέση τους και να αυξήσουν το μερίδιο αγοράς τους. Πολλοί παραγωγοί είναι αποφασισμένοι να συνεχίσουν, ακόμα και αν λειτουργούν κάτω από το μεταβλητό κόστος, με την ελπίδα της ανάκαμψης των τιμών.
Το μόνο που έχει σταματήσει είναι οι νέες επενδύσεις.
Μια μακροχρόνια πρόβλεψη
Οι πετρελαιοπαραγωγοί φοβούνται πως μετά από 30 – 40 χρόνια τεχνολογικές καινοτομίες θα έχουν αναδείξει αποδοτικότερες άλλες μορφές ενέργειας. Πολύ πιθανό το πετρέλαιο να έχει την τύχη του κάρβουνου. Να χρησιμοποιείται ακόμα, αλλά να έχει υποβιβαστεί σημαντικά η σημασία του.
Είναι μια εκτίμηση που ίσως εξηγεί τη βιασύνη των πετρελαιοπαραγωγών χωρών να πουλήσουν ανεξαρτήτως τιμής. Να ξεφορτωθούν όσο πιο πολύ πετρέλαιο μπορούν όσο ακόμα υπάρχει ζήτηση.
Όταν λήξει αυτή η περίοδος αστάθειας, η οποία είναι πολύ δύσκολο να προδικάσει κανείς αν θα διαρκέσει μήνες ή χρόνια, αναμένεται μια μακροχρόνια πορεία ανάπτυξης. Η ανθρωπότητα για πρώτη φορά στην ιστορία, όχι μόνο θα έχουν μεγάλη βοήθεια από την τεχνολογία, αλλά και θα έχει απαλλαγεί από το βάρος της ενεργειακής δέσμευσης. Το πετρέλαιο ή θα είναι πολύ φτηνό ή, ακόμα καλύτερα, θα χρησιμοποιεί καθαρή και φτηνή ενέργεια.
Δεν είναι καθόλου τυχαία η πρόθεση του Πρόεδρου των ΗΠΑ, Barack Obama, να βάλει 10 δολάρια φόρο σε κάθε βαρέλι πετρελαίου. Πριν λίγες ημέρες ανακοίνωσε την πρόθεση του τα έσοδα από τον νέο φόρο να διατεθούν στην κατεύθυνση της έρευνας και αξιοποίησης εναλλακτικών πηγών ενέργειας.
* Ο κ. Βασίλης Παζόπουλος είναι οικονομολόγος, χρηματιστηριακός αναλυτής, συγγραφέας του βιβλίου «Επενδυτές χωρίς Σύνορα» (www.ependytes.com).