Τα startups είναι μια εξαιρετική αρχή αλλά όχι ο στόχος
Η πρόσφατη ειδική έρευνα του Economist για τα τεχνολογικά startups δείχνει ότι αυτά δημιουργούνται σε πολλά περισσότερα κέντρα ανά τον πλανήτη και ταυτοποιεί τις τεχνολογικές αιτίες – την παρούσα σταθεροποίηση των τεχνολογικών πλατφορμών- που επιτρέπουν την ταχύτατη δημιουργία συγκεκριμένων ειδών τεχνολογικών startups.Όμως δεν προσφέρει απαντήσεις στα πιο σημαντικά ερωτήματα που αφορούν αυτά τα startups: πώς μπορούν αυτές οι δραστηριότητες να μεταφραστούν σε οικονομική ανάπτυξη σε συγκεκριμένες περιοχές και αν αυτός ο πολλαπλασιασμός των startups είναι η πιο πρόσφατη εξέλιξη της πορείας προς μεγαλύτερες ανισότητες. Επιχειρηματολογώ ότι αν δεν αναπτύξουμε έναν νέο τρόπο να κατανοήσουμε πώς μπορούν η καινοτομία και η επιχειρηματικότητα να φέρουν διατηρήσιμη οικονομική ανάπτυξη με διαφορετικούς τρόπους, σε διαφορετικά μέρη, θα είμαστε καταδικασμένοι σε μια από δυο επιλογές: τρομακτικά επίπεδα ανισότητας ή καταθλιπτική οικονομική στασιμότητα.
Αν υπάρχει κάτι νέο στην «παγκοσμιοποίηση» αυτό είναι το νέο σύστημα κατακερματισμένης παγκόσμιας παραγωγής αγαθών και υπηρεσιών. Οι καινοτομίες και η επιχειρηματικότητα πάντα μεταφράζονται σε ανάπτυξη και δημιουργία θέσεων εργασίας. Όμως, στην παγκόσμια οικονομία μας, αυτά τα δυο δεν συμβαίνουν απαραίτητα εκεί που γίνονται οι καινοτομίες. Το τελευταίο αμερικανικό μπουμ στον τομέα της βιοτεχνολογίας μπορεί να έχει σαν αποτέλεσμα ένα φανταστικό μέλλον με πολλές καλές δουλειές για τις μεσαίες τάξεις της Δανίας, της Ιρλανδίας και της Σουηδίας. Αλλά οι αποτυχίες της αμερικανικής πολιτικής μπορεί να έχουν σαν αποτέλεσμα οι πολίτες των ΗΠΑ να μην μοιραστούν αυτά τα μελλοντικά οφέλη – οφέλη για τα οποία έχουν πληρώσει με τους φόρους τους.
Ας μας επιτραπεί λοιπόν να αποδομήσουμε το φιλόδοξο όραμα της έρευνας του Economist και να δούμε τι συμβαίνει στην πραγματικότητα: τι άλλαξε στον τρόπο που η καινοτομία μεταφράζεται σε ανάπτυξη και διανομή εισοδήματος; Για να το κάνουμε αυτό πρέπει να καταλάβουμε πως παράγονται πλέον παγκοσμίως τα αγαθά και οι υπηρεσίες, τι είναι η καινοτομία, πως διαφορετικά ήδη καινοτομίας οδηγούν στην ανάπτυξη και τις νέες θέσεις εργασίας και αν αυτά που παρουσιάζει η έρευνα του Economist ως το τελευταίο στάδιο ανάπτυξης – η ανάπτυξη των πλατφορμών που επιτρέπουν την άμεση δημιουργία νέων επιχειρηματικών προσπαθειών επάνω τους – είναι όντως κάτι νέο.
Το ερώτημα που είναι ευκολότερο να απαντηθεί είναι το τελευταίο: είναι οι πλατφόρμες και τα νέα κέντρα ανάπτυξης τεχνολογικών startups στις παρυφές της παγκόσμιας βιομηχανίας ένα νέο φαινόμενο;
Η απάντηση είναι όχι. Αν πάμε πίσω στην προηγούμενη γενιά που μεταμόρφωσε τεχνολογικά τον κόσμο και ξαναρίξουμε το βλέμμα μας στα μέρη που αποτελούσαν τότε τις παρυφές, θα βρούμε απίστευτα κέντρα καινοτομίας που (όπως η Σενζέν στην Κίνα) μια γενιά πριν ήταν με το ζόρι χωριά. Για παράδειγμα, αν το 1910 κάναμε μια βόλτα στο κεντρικό Τορίνο, τότε μια ταπεινή πόλη που μεταμορφώθηκε «στην πόλη» για την βιομηχανοποιούμενη τότε Ιταλία, θα βλέπαμε πολλά startups, δηλαδή νέες εταιρίες, στον τομέα της κατασκευής αυτοκινήτων. Πολλοί από αυτούς τους κατασκευαστές, όπως οι Diatto και Chiribiri, ήταν οι ηγέτες σε θέματα καινοτομίας την εποχή εκείνη, ακόμη και αν σήμερα θυμόμαστε μόνο τη Fiat και τη Lancia. Για πιο λόγο συνέβη αυτό; Αρχικά οι τεχνολογικές πλατφόρμες για τα αυτοκίνητα σταθεροποιήθηκαν αρκετά ώστε να είναι τεχνικά και οικονομικά δυνατό να ανοίξει κάποιος ένα τεχνολογικό startup στην κυριολεξία στην αποθήκη του. Μέσα όμως σε λίγες δεκαετίες, η πλατφόρμα και η βιομηχανία προχώρησαν στο σημείο που κανείς χρειάζεται πολλά εκατομμύρια και εκατοντάδες μηχανικούς για να ξεκινήσει μια επιχείρηση, ένα startup, παγκοσμίως ανταγωνιστικό.
Η τεχνολογία πάντα αλλάζει την οικονομική ισορροπία. Επιπλέον, η τεχνολογία και η καινοτομία είναι στο απώγειο της φάσης της δημιουργικής καταστροφής την περίοδο ακριβώς που οι εταιρίες και οι πολιτικοί πιστεύουν ότι έχουν καταλάβει τι συμβαίνει. Αυτός είναι ο λόγος που η καινοτομία είναι η βασική μηχανή οικονομικής ανάπτυξης και που οι οικονομικές θεωρίες που βασίζονται στην εξισορρόπηση και τον ανταγωνισμό των τιμών έχουν αποδειχθεί τόσο κακές στο να εξηγούν την πραγματικότητα. Έτσι, το να γιορτάζουμε την παρούσα στιγμή τεχνολογικής επανάστασης ως το νέο πρότυπο ανάπτυξης είναι λάθος.
Άλλες εξελίξεις είναι πολύ πιο σημαντικές. Βλέπουμε έναν τεράστιο, όλο και αυξανόμενο, κατακερματισμό των παραγωγικών διαδικασιών. Η παραγωγή αγαθώς και υπηρεσιών δεν οργανώνεται πλέον σε καθέτως διοικούμενες εταιρίες με έδρα μια χώρα. Οι πολυεθνικές όλο και περισσότερο τεμαχίζουν τις δραστηριότητές τους σε μικρότερα διακριτά κομμάτια, τα οποία είτε τα κάνουν outsource είτε τα μεταφέρουν εκτός των συνόρων της έδρας τους. Η διαδικασία του κατακερματισμού έχει αλλάξει το διεθνές οικονομικό σύστημα, οδηγώντας διάφορες χώρες να εξειδικευτούν σε συγκεκριμένα στάδια της παραγωγής για συγκεκριμένες βιομηχανίες.
Στα πλαίσια της βιομηχανίας της πληροφορικής και τεχνολογίας (ICT), στην οποία επικεντρώθηκε η ειδική έρευνα του Economist, έχει γίνει μια τεράστια αλλαγή στον τρόπο που τα τελικά προϊόντα κατασκευάζονται και πωλούνται. Η Apple δεν έχει ποτέ ασχοληθεί με την παραγωγή των δυο πιο επιτυχημένων πρόσφατων προϊόντων της, του iPad και του iPhone.
Και άλλες κορυφαίες εταιρίες, όπως η Dell, η Cisco και το τμήμα Xbox της Microsoft, δεν έχουν ποτέ λειτουργήσει δικές τους μονάδες παραγωγής.
Όταν ξεκινήσουν, αυτές οι διαδικασίες εξειδίκευσης αυτό-ενδυναμώνονται λόγω της δυναμικής των λειτουργικών μονάδων (modularization). Οι οικονομίες εμβέλειας και κλίμακας δίνουν τη δυνατότητα στους προμηθευτές να γίνουν πιο αποδοτικοί και τους επιτρέπουν να λειτουργούν επικερδώς με πολύ χαμηλότερα περιθώρια κέρδους από αυτά που πετυχαίνουν οι εσωτερικές διευθύνσεις παραγωγής. Αυτό το πλεονέκτημα κόστους με τη σειρά του τους δίνει τη δυνατότητα να χαμηλώσουν ακόμα περισσότερο τις τιμές τους ενώ προσφέρουν την ίδια ή ακόμα καλύτερη ποιότητα. Επιπλέον, εξειδικευόμενες σε ένα συγκεκριμένο στάδιο της παραγωγής, αυτές οι επιχειρήσεις αναπτύσσουν εστιασμένες ικανότητες να καινοτομούν, κάτι που αυξάνει ακόμη περισσότερο το συγκριτικό τους πλεονέκτημα. Η ταχύτατη οικονομική ανάπτυξη της Ινδίας, που βασίζεται στην εξέχουσα θέση που κατέχει ως κέντρο λογισμικού και υπηρεσιών πληροφορικής, είναι ένα ενδεικτικό παράδειγμα.
Η άνοδος ενός νέου συστήματος παγκόσμιας παραγωγής με τη σειρά της σημαίνει ότι είναι απαραίτητο να καινοτομεί κανείς με διαφορετικούς τρόπους για να ευδοκιμήσει σε διαφορετικά στάδια παραγωγής. Ακολούθως, το να θαυμάζει κανείς τα κέντρα για startup τεχνολογίας ανά τον πλανήτη, υποθέτοντας ότι θα έχουν κάποια επίδραση στην γεωγραφική έδρα τους, έχει σαν αποτέλεσμα να χάνει την ουσία. Υπό την παγκοσμιοποίηση, διαφορετικά έθνη μπορούν να πετύχουν ταχύτατη και διατηρήσιμη ανάπτυξη εστιάζοντας τις καινοτόμες δραστηριότητές τους στα διάφορα στάδια της παραγωγής. Επιπλέον, κάποιες καινοτόμες δραστηριότητες έχουν αποτελέσματα που διαχέονται ευρύτερα ενώ άλλες οδηγούν σε περισσότερο συγκεντρωμένη δημιουργία πλούτου.
Μια γρήγορη ματιά σε τρεις χώρες είναι εντυπωσιακή. Ξεκινώντας στην αρχή της δεκαετίας του ’70, το Ισραήλ επικεντρώθηκε στις νέες τεχνολογίες αλλά σε μεγάλο βαθμό παραμέλησε τη δημιουργία των θεσμικών δομών που είναι απαραίτητες για τη διάχυσή τους στην τοπική οικονομία. Η Ταιβάν θεώρησε καλύτερο να χρησιμοποιήσει νέες τεχνολογίες που είχα αναπτυχθεί κάπου αλλού και να βελτιώσει την διαδικασία παραγωγή ή το design προϊόντων που ήδη υπήρχαν. Η Φινλναδία, ξεκινώντας μια-δυο δεκαετίες αργότερα, ανακαίνισε το σύστημα καινοτομίας της αλλά το επικέντρωσε γύρω από το προϋπάρχον σύστημα θεσμικής ανταλλαγής μεταξύ επιχειρήσεων, κεφαλαίου, εργαζομένων και κράτους.
Σήμερα το Ισραήλ έχει περισσότερες επιχειρήσεις τεχνολογίας στον δείκτη NASDAQ από ότι οποιαδήποτε χώρα μετά τις ΗΠΑ αλλά πάσχει από ταχύτατα αναπτυσσόμενες, και πολιτικά εκρηκτικές, ανισότητες και ένα ολοένα αυξανόμενο χάσμα ανάμεσα στους ελάχιστους επιτυχημένους τομείς που επικεντρώνονται στην έρευνα και την ανάπτυξη (R&D) και την υπόλοιπη οικονομία. Η Ταιβάν έχει δει τις ανισότητες να μειώνονται αλλά αντιμετωπίζει προκλήσεις που σχετίζονται με την δυνατότητά της να καινοτομεί σε νέα προϊόντα. Η Φινλανδία εξακολουθεί να είναι η χώρα που ζηλεύει η Ευρώπη σε ότι αφορά τόσο την καινοτομία όσο και την οικονομική ισότητα. Αν και διαφαίνεται η κατάρρευση της Νokia, το Ελσίνκι έχει καταφέρει να γίνει κέντρο τεχνολογικών startup και με αυτό τον τρόπο να δημιουργήσει περισσότερες θέσεις εργασίας από αυτές που έχουν χαθεί στη Nokia.
Μεταφέροντας το βλέμμα μας στην Κίνα: αυτή, όπως επισημαίνει ο Economist στην έρευνά του, δεν είναι είναι το Πεκίνο και η Σαγκάη με τα υψηλής κλάσης πανεπιστήμια που παράγουν εταιρίες υψηλής τεχνολογίας που με τη σεριάτ ους κατακτούν τον κόσμο, αλλά η Σενζέν, έδρα εταιριών όπως η Huawei, η ZTE, η Tencent, και BYD. Έχοντας αποκτήσει δεξιότητες πρώτα στην εξελισσόμενη και παραγωγική καινοτομία, χωρίς να αιμορραγούν πρωτοποριακή έρευνα, αυτές οι εταιρίες μπορούν τώρα και περηφανεύονται για τις δυνατότητες που έχουν να καινοτομούν, δυνατότητες που τους επιτρέπουν να επανακαθορίζουν τις παγκόσμιες αγορές.
Επιπλέον, ακριβώς γιατί η Σενζέν είναι ένα κέντρο καινοτόμου παραγωγής πληροφορικής (και όχι πρωτοποριακής έρευνας), είναι πλέον το μέρος στο οποίο παρατηρείται η πιο πυρετώδης δραστηριότητα startup εξοπλισμού υπολογιστών και συσκευών στον πλανήτη. Περπατώντας στους δρόμους της πόλης αυτής, που ήταν μέχρι πρόσφατα ένα ψαροχώρι, ο επισκέπτης δεν μπορεί παρά να αναρωτηθεί αν τα περισσότερα από τα οικονομικά οφέλη που παράγουν οι εταιρίες στη Σίλικον Βάλει τα απολαμβάνει η Σενζέν. Αν είσαι ένας φτωχός αλλά φιλόδοξος Κινέζος από την ενδοχώρα, η Σενζέν και οι γύρω επαρχίες, που δεν είναι Πεκίνο ή Σανγκάι, είναι το μέρος που τα όνειρά σου μπορούν να γίνουν πραγματικότητα. Αυτό προσέφερε εκατό χρόνια πριν η τότε νέα πόλη του Τορίνο στους φτωχούς μετανάστες από τον ιταλικό νότο.
Είναι καιρός οι πολιτικές και επιχειρηματικές ηγεσίες μας να αντιληφθούν ότι τα λουλούδια της Αμερικής τώρα ανθίζουν στο εξωτερικό. Οι πολιτικές καινοτομίας και επιχειρηματικότητας που χτίστηκαν πάνω σε απλοϊκές υποθέσεις δεν ταιριάζουν πλέον στην παγκόσμια πραγματικότητα. Η εμμονή της Δύσης με αυτό που στο παρελθόν έχω αποκαλέσει «ο τεχνο-φετιχισμός του νεοτερισμού» συσκοτίζει το πιο σημαντικό μάθημα του Joseph Schumpeter:η καινοτομία δεν είναι εφεύρεση. Για να απολαμβάνουν όλοι οι Αμερικανοί την ευημερία των καινοτομιών της Αμερικής, η χώρα πρέπει να καταλάβει ότι η οικονομική ανάπτυξη δεν συμβαίνει τη στιγμή της εφεύρεσης. Μόνο μια πολιτική καινοτομίας που έχει σαν στόχο να μεγιστοποιήσει τις δραστηριότητες όλου του κύκλου της καινοτομίας [από την έρευνα μέχρι την παραγωγή] θα επιτύχει την οικονομική ανάπτυξη που θα ενισχύσει την ευημερία όλων των πολιτών.
Για να παραφράσω των Bill Janeway, έναν σημαίνοντα επενδυτή και οικονομολόγο: η ανάπτυξη που βασίζεται στην καινοτομία είναι μια διαδικασία δοκιμής, λάθους, λάθους και λάθους. Χρειάζεται η κοινωνία μας να εμπλέκεται στα δυο τελευταία λάθη, δηλαδή να απασχολείται συνεχώς στους πειραματισμούς που λαμβάνουν χώρα σε οποιοδήποτε σημείο του κύκλου ζωής της καινοτομίας, αν θέλουμε να έχουμε διατηρήσιμη ανάπτυξη που βασίζεται στην καινοτομία και η οποία προσφέρει ένα καλύτερο μέλλον για όλους τους πολίτες. Τα startups είναι μια εξαιρετική αρχή αλλά δεν είναι ο στόχος.
*Ο Dan Breznitz προσκλήθηκε από τον Economist να καταθέσει τις απόψεις του σε αυτό το άρθρο.
© The Economist, 26/3/2014. Μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε από τις Εκδόσεις Κέρκυρα Α.Ε. έπειτα από ειδική άδεια. Το πρωτότυπο αγγλικό κείμενο βρίσκεται στο www.economist.com/blogs